De Leestafel
 
31 oktober 2006

Beschaving

Boekbespreking Beschaving of wat er van over is geschreven door Theodore Dalrymple

of wat er van over is
Theodore Dalrymple

Boek review Beschaving of wat er van over is geschreven door Theodore Dalrymple

Is onze beschaving in verval? Dat is de vraag die Theodore Dalrymple (Pseudoniem van Anthony Daniels) in zijn boek probeert te beantwoorden. Volgens het dogma van het progressieve vooruitgangsgeloof zou de mens zich tot een steeds hoger niveau van beschaving ontwikkelen. Maar uit Dalrymple’s essays blijkt nu juist een degeneratie van onze beschaving. Hij beschrijft deze zaken dan ook niet van uit een progressief vooruitgangsgeloof. Zijn beschrijvingen zijn echter zo redelijk en logisch dat niet veel mensen ze zullen willen of kunnen tegen spreken.

Zijn werk zie ik dan ook wel als een populaire manier, om aan de hand van hedendaagse thema’s, op te roepen tot een wat genuanceerdere conservatieve kijk op de wereld. Hij doet dit echter nergens expliciet en zal door de meeste lezers dan ook niet als dus danig ervaren worden. Zijn stellingname zal, naar ik vermoed, zowel progressief denkenden als meer conservatief ingestelde mensen aanspreken. Dat is iets wat in ieder geval de verkoop cijfers in het toch overwegend progressieve Nederland lijken aan te tonen.

Zijn eerste essay beschrijft het feit dat wij tegenwoordig losbandigheid eigenlijk helemaal niet meer slecht vinden. Wie zijn wij immers om te oordelen over iemands persoonlijke keuzes? Alles moet kunnen toch, niet waar? Hoe gek dit in eerste instantie misschien ook mag klinken, losbandig- en onverantwoordelijk gedrag wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door onze verzorgingsstaat. Zonder verzorgingsstaat betaalt men een prijs voor bandeloos gedrag. Wanneer iemand bijvoorbeeld zo maar een kind krijgt, zonder dat er sprake is van een blijvende relatie met de vader, zal dit normaal gesproken vaker tot armoede en ontberingen leiden. De verzorgingsstaat neemt het economische risico weg, waardoor onverstandig gedrag geen prijs meer heeft. Sterker nog, door het verstrekken van bijstand door de staat wordt dit gedrag juist gesubsidieerd.

Maar zoals Dalrymple ons ook laat zien heeft het natuurlijk vooral met normen en waarden te maken. Tegenwoordig vinden de meeste mensen immers dat alles moet kunnen en dat iedereen zelf moet weten hoe hij leeft en handelt. Ook als men heel slechte en verkeerde keuzes maakt. Een oordeel uitspreken over de leefwijze van iemand anders is immers het meest intolerante wat er is. Tenminste zo luidt het politiek correcte dogma.

“de staat dient dus geen onderscheid te maken tussen de verschillende relatie vormen van kinderopvoeding, ook al heeft een dergelijke vorm van niet-discriminatie dezelfde effecten als de Britse en Franse neutraliteit tijdens de Spaanse burger oorlog” (P. 29)


In een ander prachtig essay beschrijft hij de relatie tussen emotie en ratio. Aan de hand van autobiografische stukken laat hij zien hoe betrekkelijk en goedkoop emoties kunnen zijn. De emotie brengt nu eenmaal niet automatisch waarheid of inzicht. De emotie is veel eerder een concurrent van de ratio. Dalrymple beschrijft dan ook hoe de emotie tot nog al wat hypocriet en onbeschaafd gedrag kan lijden.

Wat Dalryple betreft is er een duidelijke relatie tussen beschaving en literatuur. Een belangrijke plaats ruimt hij in voor Shakespeare. De tijdloosheid en de wereldwijde erkenning van zijn werk, ook door mensen uit andere culturen, zijn een aanwijzing dat Shakespeare tot de kern van de menselijke aard weet te komen. Het werk van Shakespeare laat zien dat je maar beter niet te principieel, te star en te puriteins kan zijn. Maar ook niet te los, te amoreel en geheel zonder grenzen. Beide uitersten passen namelijk niet bij de menselijke natuur.

Ook de moderne ‘grensverleggende’ literatuur komt aan de orde. Hierbij wordt een heel essay aan Virginia Woolf gewijd. Haar goedkope emoties noemt Dalrymple symptomatisch voor de huidige elite. Ook vergelijkt hij de schrijvers Karl Marx en Ivan Toergenjev. Tijdens deze vergelijking laat hij ons zien hoe abstract en onmenselijke de benadering van Marx is. Instructief is ook zijn bespreking van schrijver Stefan Zweig die leefde in wat we het pre-ideologische tijdperk van rond de eerste wereld oorlog kunnen noemen. Ook bespreekt hij de aard van de totalitaire samenlevingen zoals die door Huxley en Orwell zijn beschreven. Hierbij laat Dalrymple ook zien hoe hun angsten in onze tijd toch al deels de waarheid zijn geworden en zeker niet alleen in Noord-Korea…

Tot beschaving behoren natuurlijk ook de kunsten. Dus lezen we over de schoonheid van Cassatt en het revolutionaire egocentrisme tot waar de werken van Miró verworden zijn. Over de hedendaagse grensverleggende en taboe doorbrekende moderne kunst is hij niet enthousiast.

“Om tegenwoordig iemand met artistieke smaak te zijn is het nodig dat je helemaal geen maatstaven meer hebt die geweld aangedaan kunnen worden: wat zoals Ortega y Gasset zei, het begin van barbarij is.” (P. 171)


Beschaving is niet iets vanzelf sprekends. Het is eigenlijk zelfs een onnatuurlijk iets dat continue onderhoud verdiend. Dalrymple verwerpt dan ook het idee, dat veel hedendaagse intellectuelen er op na houden, als zou welvaart en voorspoed een gegeven zijn en dat de beschaving niet door het doorbreken van taboes omver geworpen kan worden. Dalrymple laat ons zien dat de barbarij dichterbij is dan deze intellectuelen ons doen geloven. Sterker nog, we zijn zelfs weer hard op weg naar de barbarij. Met dank aan onze elite die in grote getale de voorliefde voor barbarij opgevat lijkt te hebben.

“Deze manier van denken over cultuur en beschaving – alleen mogelijk voor mensen die geloven dat hun genoeglijke leventjes eindeloos door gaat – is bij de intelligentsia in westerse samenlevingen bijna standaard geworden. Het woord beschaving duikt nog maar zelden op in academische teksten of in de journalistiek zonder ironische aanhalingstekens, alsof beschaving een mythisch wezen is, zoals het monster van: Loch Ness of de verschrikkelijke sneeuwman; en erin geloven zou een teken van filosofische naïviteit zijn. Beestachtige gebeurtenissen, die in de geschiedenis maar al te vaak voorkomen, worden opgevat als bewijs dat beschaving en cultuur bedrog zijn, louter ter maskering van botte materiële belangen – alsof, afgezien van zijn streven naar beschaving en cultuur, nog iets anders de mens zou kunnen beschermen tegen zijn voortdurende neiging tot beestachtigheid. Tegelijk worden geleverde prestaties als vanzelfsprekend beschouwd, alsof die er altijd al waren, alsof de natuurlijke staat van de mens eerder kennis is dan onwetendheid, eerder rijkdom dan armoede, eerder vreedzaamheid dan anarchie. Hieruit volgt dat er niets is dat waard is of het nodig heeft om beschermd en behouden te worden, omdat alles wat goed is een cadeautje is van de natuur.
Om Burke te parafraseren: het enige wat nodig is om barbaarsheid te laten zegevieren, is dat beschaafde mensen niets doen” (P. 186-187)


Het kan niet ontkend worden dat het socialisme en communisme onze intellectuele elites beïnvloed hebben. Dalrymple laat ons zien dat dit niet zo positief is. Hij betoogt dat het communisme zoals dat in Rusland tot bloei kwam niet meer was dan een voortzetting van het barbaarse despotisme van de Tsaar. Marx en het communisme waren slechts een façade voor de voortzetting van deze barbarij. Om een voorbeeld te geven: het politiek correcte denken van communistisch Rusland, met al zijn leugens en onmenselijkheid, was al tot volle bloei gekomen ten tijden van de Tsaar. Tijdens het communisme zou dit nog wel veel erger worden, maar het was beslist geen uniek kenmerk van de communisten. De ideeën van Marx staan nu eenmaal dichtbij dit soort barbarij van het despotisme. De grote verschillen tussen de ontwikkeling in Rusland en Amerika worden besproken aan de hand van twee schrijvers: Tocqueville en Custine.

In een van de meest opmerkelijke essays lezen we over de voordelen van corruptie. Hij legt dit uit aan de hand van een vergelijking tussen twee landen: Groot-Brittannië en Italië. Hierbij staat Groot-Brittannië voor een land zonder corruptie, een land waar de meeste mensen geloven in een eerlijke en verzorgende overheid. In Italië geloven de mensen daar echter niet zo in. Daar is de overheid weliswaar net zo groot als in Groot-Brittannië, maar kan de bureaucratie door corruptie omzeild worden. Dalrymple beschrijft dat het gevolg is dat de mensen in Italië meer welvaart kennen en opmerkelijk genoeg ook beschaafder zijn.

In een andere essays rekent hij af met de politiek correcte fictie van voedselwoestijnen, de doorgeslagen Diana cultus, hoe normloosheid een serie moordenaar tot nut is en de populaire gedachten dat drugs gelegaliseerd moeten worden. Hij weerlegt in zijn anti drugs essay alle bekende pro-drugs argumenten (Zie ook zijn nieuwe boek: Drugs – de mythes en de leugens).

De kracht en de ware terreur van het politiek correcte denken beschrijft hij aan de hand van een schoolmeester die er het slachtoffer van werd. De hoofdmeester had het gewaagd om kritiek te uiten op het multiculturele beleid en had gepleit om immigranten meer te integreren in de Engelse maatschappij. We lezen dat de man daarna met de dood werd bedreigd, te maken kreeg met een ware haat campagne, een openbaar show-proces moest ondergaan en nog veel meer ellende. Uiteindelijk wordt de gemangelde hoofdleraar, die nooit enige kritiek op zijn werk had gehad, gedwongen om vervroegd met pensioen te gaan. Dit alles alleen omdat hij een politiek correct dogma tegensprak. Niet dat hij geen medestanders had, maar iedereen was gewoon te bang om ook maar de schijn van steun te geven.

Ook de islam en de problemen die dit geloof met de moderniteit heeft komen aan bod in dit boek.

“hun probleem, en dat van ons, is dat zij de macht begeren die men aan vrije informatiegaring ontleent, maar dan zónder de vrije informatiegaring zelf, én zonder de filosofie en de instellingen die haar waarborgen. Ze zitten met een dilemma: ofwel hun geliefde religie loslaten of voor altijd achteraan lopen als het om technische vooruitgang gaat. Geen van beide alternatieven is erg aanlokkelijk; en de spanning tussen honger naar macht en succes in de moderne wereld enerzijds, en hun wens hun religie niet op te geven anderzijds, valt voor sommigen alleen maar op te lossen door zichzelf dan maar op te blazen.” (P. 319-320)


Ook ziet hij een inherente zwakte in het geloofssysteem van de islam. Een geloof dat volgens hem op instorten staat en dat aan zijn langdurige doodsreutel begonnen is (hoewel dat nog wel langer dan een mensenleven kan duren).

“Maar de woede van de moslims, hun eis dat aan hun gevoelens een meer dan normaal respect wordt betoond, is geen teken van kracht maar van zwakte – of eigenlijk van de broosheid – van de islam in de moderne wereld, van de wanhoop die zijn aanhangers voelen dat hij heel gemakkelijk zou kunnen instorten. De controle die de islam uitoefent op de bevolking in een tijdperk van globalisering, doet me denken aan de greep die de Ceauçescu’s leken te hebben op de Roemenen: een absolute controle, totdat de Ceauçescu’s op een dag op het balkon verschenen en door de menigte die niet langer bang was, werden uitgejouwd. Voor de Ceauçescu’s was het spel uit, zelfs al had er van tevoren geen complot bestaan om hen af te zetten.” (P. 320-321)


De totalitaire islam moet vroeg of laat wel instorten schrijft Dalrymple, omdat hij zo in tegenspraak is met de menselijke natuur. Je kan je natuurlijk afvragen of een dergelijk groot optimisme wel gerechtvaardigd is bij een totalitair systeem dat al meer dan 1400 jaar heeft overleefd.

Tenslotte eindigt het boek met een beschrijving van ons koloniale verleden. Het hele boek gelezen hebbend kan men met een gerust hart stellen dat dit geen opbeurend boek is van een aanhanger van het vooruitgangsgeloof is. Dalrymple is eigenlijk een beetje boos dat de barbarij weer zo ruim baan krijgt. Maar dat wil niet zeggen, dat er niets te lachten valt tijdens het lezen van dit boek. Dat gaat overigens wat gemakkelijker als je bij het lezen van het boek je zelf voorhoudt dat het niet over onze eigen tijd gaat. Want de beschrijvingen van Dalrymple laat zulke absurde zaken zien dat ze werkelijk hilarisch en lachwekkend aan doen (pas op voor nekklachten). In klare taal wordt dan ook afgerekend met de abstracte ideologische benadering die slechts gebaseerd is op goede intenties maar die blind is voor de gevolgen. Dalrymple bekijkt de zaken dan ook niet ideologisch, hij benadert problemen op een ouderwetse praktische (conservatieve) manier, één die rekening houdt met de menselijk aard en al zijn tekortkomingen. Niet de intenties tellen, maar de gevolgen.
Het enige jammere aan het boek is dat men voor de Nederlandse vertaling meende een betere omslag foto te hebben gevonden dan in de oorspronkelijk engelse uitgave. In tegen stelling tot de Nederlandse foto, laat de Engelse omslag wel sprekend zien waar normloosheid in onze maatschappij toe leidt.
Kortom dit boek is een aanrader voor een ieder die eens kritisch wil nadenken over onze maatschappij.


Besproken boek

Beschaving
of wat er van over is
Theodore Dalrymple
Nieuw Amsterdam, november 2005
ISBN 9046800040
352 pagina's
Prijs: vergelijk.nl / beslist.nl

Oorspronkelijke omslagOorsponkelijke titel:

Our Culture,
What's Left of It
The Mandarins and the Masses
Ivan R. Dee, 2005
ISBN 1566636434
Prijs: Amazon.com





Anderen over dit boek

(...) Dalrymple weet zijn boodschap energiek te brengen, met ironie en sarcasme, en vooral met woede en verbijstering. Het is moeilijk om zijn appel naast je neer te leggen” - NRC Handelsblad

Goed geschreven klacht over het (...) ontspoord-westerse leven (...)” - Trouw

Dalrymple kan scherp beargumenteren waarom progressieve denkbeelden een negatieve invloed op onze beschaving kunnen hebben” - HP/De Tijd

Toch is Dalrymple geen modieuze neoconservatief die "links" of "de jaren zestig" gemakshalve de schuld geeft van alles wat er verkeerd gaat in de wereld” - Volkskrant

In de nietsontziende manier waarop Dalrymple zich tegen de gemakzuchtige aannames van het correct denkende establishment keert, lijkt hij op George Orwell” - Bas Heijne

Dalrymple kent geen genade voor de tijdgeest. Zijn cultuurkritiek is een lust om te lezen, en bovendien heeft hij gelijk.” - Beatrijs Ritsema


Anderen reviews
Trouw
Het Vrije Volk
Psychologie Magazine
Boek Grrls
Evangelische Omroep
Meer Vrijheid
Vlaams Belang Magazine
Literair Nederland
Boek Magazine
12000stadie
Volkskrant Blog
8Weekly
Carp


Tags: , , , , , , , , , , , , ,

Labels: ,

 
» Lees verder



 
08 oktober 2006

Mijn Vrijheid

Boekbespreking Mijn Vrijheid van Ayaan Hirsi Ali

De Autobiografie
Ayaan Hirsi Ali

Boek review Mijn Vrijheid van Ayaan Hirsi Ali

Dit is het persoonlijke levens verhaal van Ayaan Hirsi Ali waarin ze verslag doet over haar persoonlijk strijd voor haar eigen vrijheid. De autobiografie bestaat uit twee delen. Het eerste deel begint bij haar jeugd in Somalië en beschrijft het leven in onvrijheid. In het tweede deel beschrijft ze haar aankomst in Europa en hoe ze daar kennismaakt met vrijheid. Het tweede deel gaat voor een groot deel over Nederland en is dus het meest herkenbare deel. Maar het eerste deel is misschien wel het meest indrukwekkende, want het geeft ons een insiders view van de wereld van het islamitische geloof. Ze laat ons kennis maken met die wereld zoals alleen een insider dat kan, maar dan wel met de blik van iemand die geheel de Westerse normen en waarden heeft overgenomen. Daarmee is het een uniek boek.

Uit het boek blijkt dat Ayaan, net als haar vader, iemand is die doorzet en een missie heeft. Want hoewel de keuzes die Ayaan heeft gemaakt tot een breuk met haar vader hebben geleid, is ze wel in zijn strijdbare voetsporen getreden. Dat is opmerkelijk, want hij was het grootste deel van haar jeugd vrijwel altijd afwezig. Toen ze nog jong was had ze hem zelfs nog nooit gezien, omdat hij als politiek dissident in een Somalische cel zat. Later toen hij was ontsnapt vertrok hij direct naar Ethiopië om daar samen met anderen de SSDF verzetsbeweging op te zetten. Haar vader streed tegen de communistische dictator Siyaad Barre, door de Somaliërs ‘de grote bek’ genoemd.

De fundamentalistische moeder van Ayaan weigerde echter om in het ‘ongelovige’ Ethiopië te gaan wonen. De rest van het gezin verhuist dus naar Saoedi-Arabië. Ayaan beschrijft in het boek hoe het leven in deze landen is. Over het het leven in de theocratie Saoedi-Arabie lezen we bijvoorbeeld over de enorme jodenhaat en over hoe vrouwen daar moeten leven. Haar vader komt later ook naar Saoedi-Arabië. Door zijn activiteiten voor het Somalische verzet worden ze later weer Saoedi-Arabië uitgezet. Op dat ogenblik weigert haar moeder nog steeds om naar het ongelovige Ethiopië te verhuizen. Het blijkt echter onmogelijk om naar een ander land te gaan.

De regering van Ethiopië steunt het Somalische verzet en aangezien Ayaan’s vader tot de leiding behoort, leven ze in luxe. Ayaan voelt zich veel meer thuis in Ethiopië dan in de islamitische landen waar ze tot dan toe had gewoond, ze heeft er als meisje veel meer vrijheid. Maar net als de familie van andere verzetsleiders vertrekt de familie, zonder vader, naar Kenia. Haar moeder neemt het haar vader zeer kwalijk dat hij zijn verzetsactiviteiten voor het gezin laat gaan. Het huwelijk tussen haar vader en moeder loopt dan ook stuk. Haar vader trouwt daarna zijn 3e vrouw. De familie leeft in Kenia van giften van de clan. Natuurlijk lezen we uitgebreid over de clan cultuur en de belangrijke plaats die deze in het leven van de Somaliërs heeft.

In Kenia regelt de fundamentalistische moeder van Ayaan een koran leraar. De autoritaire koran leraar geeft privé les aan Ayaan en haar zus. Maar de zussen verzetten zich tegen deze autoritaire conservatieve leraar en weigeren nog verdere lessen van hem te volgen. Dit vrouwelijk verzet is onacceptabel en de leraar neemt wraak en mishandeld Ayaan. Hij slaat haar met haar hoofd tegen de muur, waardoor ze een schedelbasis fractuur oploopt (volgens mij is dit nog steeds op Ayaans voorhoofd te zien). Door geluk, een zorgzame tante en een goede Italiaanse dokter in het ziekenhuis overleeft ze het.

Haar jeugd is niet echt gelukkig. Haar moeder noemt haar dom en mishandelt haar. Ayaan is op zoek naar antwoorden op haar levensvragen. En zo groeit haar interesse in de islam. Ze wil ook zuiver zijn en ze begint vijf maal per dag te bidden en trekt een alles verhullend zwart gewaad aan. Hierdoor is, voor het eerst in haar leven, haar moeder trots op haar.

Ayaan’s eerste vriendje is een vriend van haar broer. In het boek lezen we dat ze erg verliefd op hem was. We lezen over de afspraakjes met hem. Maar als ze er achterkomt dat hij geen moslim is, wijst ze hem af. Haar broer had gelogen dat hij een moslim was, want anders had deze jongen nooit mee naar huis mogen komen van haar moeder. Tot het afgrijzen van Ayaan vertelt de jongen zelfs dat hij niet alleen geen moslim is, nee hij is zelfs een atheïst.

Hoewel Ayaan in haar jeugd sterk beïnvloed werd door de zuiver islam, was er tijdens haar jeugd al het zaadje voor haar vrijheid geplant. Ze was namelijk dol op Westerse romans. Deze op zich onschuldige boeken lieten haar een alternatieve wereld zien, één waar vrouwen een heel andere rol hadden. De verhalen in de romans botsten met het leven van vrouwen zoals Ayaan dat waarnam bij familie en vriendinnen op school.

Als ze ouder is krijgen Ayaan en haar zus hun moeder zover dat ze een secretaresse opleiding mogen volgen. Ayaan slaagt als beste van haar klas en wil gaan werken. Het zou hun gezin, zonder vader, uit de schulden kunnen halen. Maar haar fundamentalistische moeder sluit hen op en stuurt Ayaan terug naar Somalië. Aanvankelijk lijkt Ayaan dit een mooi vooruitzicht, want het verlost haar van de controle van haar moeder. Maar ze verkijkt zich op het leven in Somalië. Het verbaast Ayaan, als vrome moslima, dat Somalië veel armer is dan Kenia, want in tegenstelling tot Kenia is het wel een echt moslim land. Zou dit niet anders om moeten zijn? Verder is haar persoonlijke vrijheid ook daar beperkt, dit keer door de enorme sociale controle van de clan.

In Somalië raakt ze betrokken bij de moslim broederschap (een fundamentalistische groepering waar ook Al-Qaeda uit voort gekomen is). Ze krijgt een relatie met een aantrekkelijke jonge man, een imam van de broederschap. Maar deze relatie verbreekt Ayaan als ze het kussen en de seksuele verlangens, niet langer kan verenigen met de puriteinse leefregels van de Islam en de broederschap in het bijzonder.

Later raakt ze verliefd op een neef, die ze voordat ze naar Somalië kwam nooit eerder had gezien. Deze neef moet echter plots naar het buitenland en ze besluiten snel in het geheim te trouwen. De huwelijksnacht, tevens haar ontmaagding, is verschrikkelijk. Het lijkt in niets op de romantische verhalen uit de Westerse romans die ze gelezen heeft. Erger nog, het is precies zo verschrikkelijk als ze in de verhalen van de Somalische vrouwen heeft gehoord. Dat het afschuwelijk is, komt deels doordat Somalische vrouwen na hun besnijding ook worden dichtgenaaid. In de huwelijksnacht worden ze ‘open gemaakt’ en zijn daardoor eigenlijk zwaar gewond. Na deze enorme romantische tegenvaller besluit ze dat ze haar man, waar haar familie niets van weet, nooit meer wil zien en ze doet alsof ze nooit is getrouwd. Later zal deze zaak haar nog in groot gevaar brengen, maar door geluk loopt dit toch nog goed af.

Dan laait de burgeroorlog weer op in Somalië en moet ze weer vertrekken. We lezen over de verschrikkingen van deze oorlog en over de vluchtelingenkampen waar de mensen creperen. Ayaan beschrijft hoe ze persoonlijk nog familieleden weet te redden uit deze kampen, door hen Kenia in te smokkelen. Ook toen al wilde ze recht doen met gevaar voor eigen leven.

Dan besluit haar vader haar uit te huwelijken aan een 27 jarige, kale Somaliër die in Canada woont. Een niet bijster interessant figuur, die ook nog dom, onbelezen en een fanatieke moslim blijkt te zijn. Ayaan wil beslist niet met hem trouwen, maar haar vader zet door en haar moeder wil niet dat Ayaan de familie ten schande maakt. De huwelijks ceremonie vindt plaats zonder Ayaan, de aanwezigheid van de vrouw is immers geen vereiste.

Door de burgeroorlog in Somalië is de Canadese ambassade in Kenia overbelast. Het zou dus lang duren voordat de papieren voor Canada geregeld zouden worden. De oplossing is, dat Ayaan naar clan leden in Duitsland gaat en daar bij de Canadese ambassade snel haar visum voor Canada in orde maakt en daarna dan doorreist naar Canada.

Hiermee komt het eerste deel van het boek, waarin ze haar ervaring in de islamitische wereld heeft beschreven, ten einde. Het tweede deel start dus met haar aankomst in het Westen. We krijgen een verhaal te lezen van een zelfbewuste moslima uit Afrika.

In Duitsland aangekomen is Ayaan heel verbaast over wat ze daar aantreft. Hoe is het mogelijk, zoveel welvaart bij de ongelovigen? Wat hebben ze alles hier goed georganiseerd en wat een vrijheid heeft men hier. Zij wil ook vrij zijn en besluit te vluchten. Op 24 juli 1992 stapt ze op de trein naar Nederland. Deze datum is voor haar nog steeds van grote betekenis. Ayaan beschouwt deze datum als de geboorte datum van haar als vrij individu. Tot op de dag van vandaag herdenkt ze deze dag nog elk jaar.

Kort nadat ze is aangekomen in Nederland komt ze in een asielzoekerscentrum. Ze verbaast zich er over dat de overheid werkelijk alles betaalt. In het asielzoekerscentrum spreekt ze als eerste de mensen van vluchtelingenwerk, aan wie ze haar echte verhaal vertelt. Daar krijgt ze het advies om met een beter verhaal te komen en ze leggen haar uit aan welke eisen zo’n verhaal moet voldoen om toegang tot Nederland te krijgen.

Hier is het dat ze voor het eerst buiten komt zonder hoofddoek. Tot haar verbazing worden de manen helemaal niet gek van geilheid en trekt ze zelfs minder de aandacht dan met hoofddoek. Ze breekt met meer taboes: ze doet zelfs een spijkerbroek aan en gaat zelfs zwemmen in een badpak. Allemaal zaken waar ze nog nooit van gedacht had dat dit zonder enorme gevolgen mogelijk zou zijn.

Via haar zus bereikt haar het bericht dat de clan naar haar op zoek is. Ze heeft hen te schande gemaakt. Wat zouden ze met haar doen als ze haar vinden? Maar voordat ze haar vinden krijgt ze al een A-status en heeft ze een vaste verblijfstitel in Nederland. Ze is vrij! Ze is maar wat blij dat ze in dit mooie land met al die aardige mensen mag blijven.

Maar op een dag staan er clanleden voor haar deur. Haar man uit Canada komt haar ophalen. Aangezien de man in Canada woont, kent hij de regels en weet hij dat dit geen Somalië is, waar hij zonder problemen geweld had mogen toepassen. Aangezien Ayaan weigert volgt er een familieberaad en wordt de druk op Ayaan maximaal opgevoerd. Hoewel Ayaan bij haar standpunt blijft loopt het allemaal toch nog goed af. Haar man vertrekt weer naar Canada. Even dreigt haar vader naar Nederland te komen en dan behoort eerwraak tot de mogelijkheden, maar hij komt niet. Ze ontvangt een brief van hem waarin hij met haar breekt. Wat hem betreft bestaat ze niet meer.

Ayaan kon dankzij haar A-status in Nederland het huwelijk met de Canadese Somaliër weigeren. In Somalië zou ze door dit gedrag tot paria zijn verklaard en had ze alle bescherming verloren. Maar in Nederland genoot ze, zoals elk individu, bescherming van de staat. Dat betekent echter niet dat ze niet meer bang is, ze geloof nog steeds in Allah en is erg bang dat ze gestraft gaat worden.

Ayaan maakt snel vrienden en verbaast zich over Nederland en vooral over hoe de mensen er leven. Ze is nog steeds opzoek naar antwoorden. Ze wil leren begrijpen waarom het in het ongelovige Nederland toch allemaal zoveel beter en prettiger georganiseerd is dan in de gelovige wereld waar ze vandaan komt. Want zou het in de Islamitische landen, waar men Allah aanbidt en waar men volgens zijn wet leeft niet vreedzamer en rijker moeten zijn? Om deze vragen te kunnen beantwoorden wil ze politicologie gaan studeren.

In die tijd wordt ze ook tolk en tolkt ze bij asiel zaken. De verhalen die ze in het boek beschrijft zijn schrijnend. Het is in deze periode dat het haar begint op te vallen dat de opvanghuizen voor vrouwen voornamelijk vol zitten met gekleurde mensen, vaak moslims.

“Het maakte me kwaad. Ik wist dat veel Nederlandse vrouwen ook werden mishandeld, maar hun familie en gemeenschap keurde dat niet goed. Bijna niemand gaf hun de schuld van het geweld en bijna niemand zei dat ze zich dan ook maar fatsoenlijk moesten gedragen.” (P. 279)


Zoals te verwachten valt in een boek als dit, levert Ayaan in dit boek ook kritiek op het Nederlandse immigratie en multiculturele beleid. Een beleid,zo schrijft ze, dat vol respect voor vreemde culturen is, maar wat wel ten koste gaat van de vrijheid van meisjes en vrouwen.

Maar ook meer persoonlijke verhalen komen aan bod. Zo beschrijft ze haar relatie met haar Nederlandse vriend Marco. Ook schrijft Ayaan uitgebreid over haar zus, die ook naar Nederland is gekomen. Haar zus had zich altijd erg verzet tegen de dwang, meer dan Ayaan, maar nu die dwang is weggevallen heeft ze het erg moeilijk. Uiteindelijk wordt de zus van Ayaan psychotisch en krijgt ze godsdienst wanen. Haar moeder haalt haar over om weer terug naar Kenia te komen en daar overlijdt haar zus. Als Ayaan voor de begrafenis terug naar Kenia gaat, schrikt ze als ze ziet hoe haar moeder daar leeft. Al het geld wat Ayaan in de loop der tijd had gestuurd is door haar broer achtergehouden en verdwenen. Haar moeder leeft mede hierdoor in deprimerende omstandigheden. Na terugkomst in Nederland, beseft Ayaan dat haar toekomst in Nederland ligt. Ze wil niets meer te maken hebben met haar vorige leven.

Ayaan is op dat ogenblik nog niet bezig met de multiculturele problemen van Nederland. Nederland is wat haar betreft perfect en kritische geluiden vindt ze maar overdreven gepraat. Haar afstudeerscriptie voor haar studie politicologie gaat over de tendens in Nederland om in politiek moeilijke kwesties de rechters de knopen te laten door hakken omdat dergelijke beslissingen voor de polderende politici te controversieel zijn. Dit is in feite ook al zeer fundamentele kritiek op het democratische gehalte van ons politieke bestel. Immers, de politiek is er juist om middels debat, de controversiële zaken te bediscussiëren en zo tot de best haalbare oplossing te komen. Gezien haar latere kritieken ziet Ayaan dit toch als minder belangrijke kritiek..

Na haar afstuderen doolt ze wat op de arbeidsmarkt. Ze werkt eerst als artsenbezoeker voor een farmaceutisch bedrijf, maar de commerciële functie ligt haar niet. Daarna werkt ze voor de overheid, maar de stroperige bureaucratie vindt ze ook maar niets. Dan in juni 2001 krijgt ze een baan bij de Wiardi Beckman stichting, een denk tank van de partij waar ze toen lid van was, de PvdA.

Het is in deze periode dat ze onder haar eigen naam haar eerste opinie artikel in de krant gepubliceerd krijgt. Het artikel schreef ze naar aanleiding van de El-moumni affaire en ze beschrijft in dit stuk voor het NRC de seksuele moraal in de islam. Als daarna de aanslagen van 11 september plaats vinden is ze verbaasd over de reacties van de Nederlanders. Zo beschrijft ze een gesprek dat ze samen met Ruud Koole had toen ze de dag na de aanslagen met hem van het station naar haar werk liep:

“Ruud schudde verdrietig zijn hoofd om wat er was gebeurd. Hij zei: ‘het is zo vreemd dat steeds meer mensen zeggen dat het iets met de islam te maken heeft vind je niet?’.
Ik kon er niets aan doen: voordat we op kantoor waren had ik het er al uitgegooid: ‘Maar het gáát ook om de islam. Dit is gebaseerd op het geloof. Dit is de islam.’
Ruud zei: ‘Ayaan, natuurlijk kan het zo zijn dat deze mensen moslims waren, maar dan gaat het om een krankzinnige randverschijnsel. Wij hebben ook fundamentalistische christenen die de Bijbel letterlijk interpreteren. De meeste moslims geloven niet in dit soort dingen. Met deze bewering breng je het op een na grootste geloof ter wereld in diskrediet, een beschaaft en vreedzaam geloof.’
Ik liep het kantoor in en dacht: ik moet deze mensen wakker schudden. En het was echt niet alleen Koole. Nederland, dit gezegende land waar nooit iets gebeurde, wilde weer doen alsof er niets was gebeurd. De Nederlanders waren vergeten dat mensen in opstand konden komen om oorlog te voeren, gevangenen te maken, te doden, zedelijkheidswetten op te leggen, en dat allemaal omdat God daartoe had opgeroepen.” (P. 328-329)


De aanslagen van 11 september 2001 starten bij Ayaan voor het eerst een serieus religieus zelf onderzoek. Tot dan toe was ze daar voor weg gelopen, maar na de aanslagen kon ze dat niet langer, ze besefte dat ze nu moest kiezen. Ze komt tot de conclusie dat de ware islam, een totalitaire systeem is. Het is een systeem dat mensen tot slaaf maakt, een systeem dat tot wreedheden leidt. De daad van deze negentien kapers was het logische gevolg van dit gedetailleerde systeem dat alle aspecten van het menselijk gedrag tracht te reguleren. Ayaan kan niet meer in de heiligheid van de koran geloven. Ze rekent af met het idee dat ze van jongs af aan meegekregen heeft: dat er een engel op haar schouder zit, die al haar zonden noteert. Ze gelooft niet meer in de hel.
Het wereldwijde conflict gaat volgens Ayaan om een een botsing tussen de rede en religie. De rede heeft hier in het Westen zo’n mooie wereld voortgebracht, dat ze de Westerse zelfhaat maar niet kan begrijpen.

Rond deze tijd ontmoet ze ook Afshin Ellian en komt tegelijkertijd ook in contact met de redactie van Trouws Letter & Geest. De heren van Trouw vragen haar een opinie stuk te schrijven. Maar Ayaan werkt nu voor de denktank van de PvdA en daar blijkt men waarheidsvinding ondergeschikt te vinden aan de partij politiek. Dus redigeert Paul Kalma haar artikel zodat ‘racisten’ er geen misbruik van zouden kunnen maken. Later zou Kalma nog wel vaker rood aanlopen als hij publicaties van Ayaan leest.

Het is in deze context dat Ayaan, Cohen een held noemt. Cohen was onder vuur komen te liggen, omdat bekend was geworden dat Ayaan door Kalma gecensureerd was toen ze in een artikel Cohen een Ayatollah had willen noemen. Cohen begreep natuurlijk dat openlijke censuur hem erger zou schaden en zei Kalma dat hij het niet eens was met Ayaan maar dat ze vrij was om te schrijven wat ze vond. Om die reden noemt Ayaan burgemeester Cohen een held.

Ze beschrijft hoe ze daarna in de schijnwerpers komt te staan. Maar het hele relaas komt voor iemand die redelijk op de hoogte is wat naïef over. Dit komt wellicht omdat het oorspronkelijke verhaal in het Engels is geschreven, voor een publiek dat niet zo goed op de hoogte is van de Nederlandse situatie. Al hoe wel, ze noemt in het boek, voormalig premier Wim Kok een groot leider en dat lijkt toch echt een beetje naïef.

In de periode dat Ayaan een steeds bekendere Nederlander aan het worden is, komen via haar vader de eerste doodsbedreigingen binnen. Het is ook in deze begin periode dat ze in de media direct eerlijk en open spreekt over het feit dat ze tijdens haar asiel aanvraag heeft gelogen. Maar niemand maakt zich er druk over, het is eigenlijk een publiek geheim dat veel asielzoekers bij hun aanvraag liegen.

De indirecte getuigenissen van haar ongeloof maken Nederlandse moslims woest. Elke moslim weet, het staat immers in de koran, dat op uittreding uit de islam de doodstraf staat. Opmerkelijk is dat ze juist van Nederlandse kant het advies krijgt om niet meer zulke uitspraken te doen: veel te gevaarlijk. De vriendin waarmee ze samen een huis heeft gekocht, vindt dan ook dat ze gek is geworden. Volgens haar is ze de vrouwelijke tegenhanger van Ben Laden geworden. Blijkbaar zijn Nederlanders geen helden.

Vanwege alle bedreigingen krijgt ze uiteindelijk politie bescherming. Ayaan lijkt een rotsvast vertrouwen te hebben in de vrijheden in Nederland en vertrouwd volledig op de veiligheid die een vrije democratie aan haar burgers biedt (of is het: zou moeten bieden?).

Dan komt het moment dat Ayaan moet onderduiken en naar Amerika gebracht wordt. Zoals elke moslim, en zoals bijna elke Nederlander heeft ze nogal wat vooroordelen over Amerika en de Amerikanen. Maar nu ze met eigen ogen kennis maakt met de Amerika en de Amerikanen komt ze er achter dat die vooroordelen niet juist blijken te zijn.

Neelie Kroes van de VVD is erg boos dat Ayaan Nederland uit moest vluchten en wil haar graag bij de VVD fractie hebben. Het feit dat Neelie van een ‘rechtse’ partij is en dat ze zelf bij een ‘linkse’ partij zit schrikt Ayaan niet af.

“In Nederland zijn vrijwel alle politieke partijen voorstander van een actieve, bijna opdringerige mate van overheidsbemoeienis die gericht is op een herverdeling van de welvaart en met hoge belastingen gepaard gaat.” (P. 361)


Ook was ze teleurgesteld in de PvdA. Ze kwamen daar helemaal niet op voor de zwakkeren, zoals ze daar altijd beweren. De PvdA laat moslim vrouwen in de kou staan.

“Ik verwacht geen overweldigende georganiseerde steun van de moslim vrouwen zelf. Mensen die alleen onderdanigheid kennen, bijna tot op het punt dat ze zelf niet meer kunnen nadenken, hebben jammer genoeg niet het vermogen om zich te organiseren of wil een eigen mening te laten horen.” (P. 363)


Na veel binnenkamertjes politiek en gepraat met partij baronnen en baronessen wordt Ayaan op de VVD verkiezingslijst gezet. Opmerkelijk is dat de meeste partij baronnen en baronessen vijandig zijn. Blijkbaar hebben deze ook niet alles te zeggen in de partij. In deze gesprekken bij de VVD heeft ze iedereen die er naar vroeg verteld dat ze heeft gelogen over haar asiel aanvraag en dat ze een andere naam had aangenomen (iets dat ze ook talloze keren in de media heeft herhaalt).

Nu ze in de politiek is gestapt komt ze er achter dat in het Nederlandse democratische systeem helemaal geen strijd der ideeën plaats vindt. Het gaat hier, net als in Somalië, om clans. Hier is de politieke partij de clan. Hoe vaak krijgt ze niet te horen dat mensen het helemaal met haar eens zijn, maar dat ze nooit op de VVD zullen stemmen.

Zodra ze in de kamer komt, keert een groot deel van de fractie zich al tegen haar. In een interview in Trouw heeft ze gezegd dat Mohammed (vreemd genoeg wordt dat in haar boek als Mahamed gespeld) naar hedendaagse maatstaven een perverse tiran was. En zelfs de minderheid die haar steunde, deed dat niet inhoudelijk maar onder de noemer van vrijheid van meningsuiting.

Ayaan werkt aan beleid om de intergratie te bevorderen. Zo was ze een voorstander van het afschaffen van de islamitische scholen. Maar ook wilde ze de werkeloosheidsuitkeringen verlagen en het minimum loon verlagen. Maar iedereen vindt dat maar veel te ‘rechtse’ plannetjes, ook binnen de VVD is ‘rechts’ blijkbaar nog steeds een scheldwoord.

Ook heeft ze samen met de PvdA een motie aangenomen gekregen waarin minister Donner wordt gedwongen om de politie eerwraak moorden te gaan registreren. Donner verzet zich hier tegen en wil beginnen met een pilot-project bij twee van de vijfentwintig politie regio’s.

“Maanden later, toen de resultaten bekend werden gemaakt was het parlement geschokt en voelde ik een enorme golf van bijval in het land. Tussen oktober 2004 en mei 2005 waren er in die twee regio’s elf moslim meisjes door hun familie omgebracht” (P. 380)


(Geëxtrapoleerd naar alle 25 regio’s zouden dit 275 eer moorden per jaar zijn)

In het boek lezen we ook het verhaal achter haar korte film Submission. De film was overigens in eerste instantie bedoeld als tentoonstelling in een museum. Dat veranderde echter toen Theo van Gogh het wel wilde verfilmen. Ook beschrijft ze hoe ze de film, voor deze op TV kwam, aan de VVD top heeft laten zien. De reacties van de VVD ministers zijn opmerkelijk.

Zo begreep minister van Binnenlandse Zaken, Remkes, maar niet waarom Ayaan zo aandrong op beveiliging van Theo van Gogh. Hij vond dat helemaal niet nodig. Na de slachting van Theo van Gogh is Ayaan dan ook woedend op hem. Op de dag van de moord van Theo ontvang ze van Remkes ook een kopie van de brief die op Theo is achtergelaten, vreemd genoeg verteld die zelfde Remkes pas veel later dat deze brief op Theo is achtergelaten en niet per post of zo is gekomen.

Natuurlijk komt in het boek ook uitgebreid ter sprake hoe men haar beveiligt. Daaruit blijkt dat de Nederlandse overheid niet instaat is om volksvertegenwoordigers in Nederland te beveiligen. Of misschien spelen hier andere factoren een rol. Als lezer kan je alleen maar verbaasd zijn over het feit dat de beveiligers van de overheid zoveel controle hebben over een volksvertegenwoordiger, terwijl het juist de volksvertegenwoordiger zou moeten zijn die de overheid controleert en niet anders om.

Na de moord op Theo van Gogh veranderd de rol van de beveiliging. Ze zijn er niet meer om Ayaan te dienen maar om het land te dienen. Na de aanslag op Theo van Gogh zou haar dood immers wel eens het hele land kunnen destabiliseren. Ayaan wordt dus beschouwd als een kostbare gevangene. Op dat moment weet niemand waar Ayaan is, haar vrienden niet, haar collega’s niet, zelfs bevriend minister Kamp van defensie weet het niet. Het is Donners ambtenaren die de show runnen.

Dat blijkt ook wanneer Ayaan weer terug keert uit de VS. Minister Kamp van defensie komt haar op vliegbasis Valkenburg ophalen, maar als Donner zijn mensen daarvan horen wijken ze uit naar een ander vliegveld en laten de minister van defensie staan. Hij wordt niet geïnformeerd.

Dat zou je daadkrachtig optreden kunnen noemen, om echt elk risico uit te sluiten. Maar wanneer men Ayaan in een Duits hotelletje heeft gestopt en de Turkse receptionist haar herkent en haar daar op aanspreekt dan doet de beveiliging weer helemaal niets. En dat terwijl deze man weet welke kamer ze heeft en hij ook een loper heeft om haar kamer te openen. Ayaan vraagt de beveiliging of het nog wel veilig is, ze wordt nu echt heel bang. Maar de beveiliging zegt dan: “al dat verhuizen is niet goed voor je rust”. Ze blijven die nacht in het hotel en Ayaan staat doodsangsten uit.

Ook wordt Ayaan volkomen geïsoleerd: geen bezoek van vrienden, geen telefoon en geen internet. Ze proberen haar te breken. Donner zijn mannetjes willen zelfs bij de interviews die ze geeft aanwezig zijn. Zelfs de verslaggever van het linkse NRC vindt dit wel erg veel op de oude Sovjet Unie lijken. Maar wat kan Ayaan doen? Als ze niet volledig meewerkt, dan zeggen de beveiligers direct dat ze ook hen in gevaar brengt.

In de periode na de moord op Theo van Gogh, wil ze met de ouders van Theo bellen. Volgens haar beveiliging wil de familie echter geen contact. Later, als ze toch contact krijgt met de familie, blijkt dat een leugen. Ondertussen laat de regering regelmatig weten het niet met haar standpunten eens te zijn.

Over het leven onder doodsbedreigingen schrijft ze dat de dood voor iemand die uit de anarchie van Somalië komt altijd al dichtbij is geweest. Daar is het leven niet zo vanzelf sprekend als dat hier voor de rijke westerlingen is. In het boek wordt uitgebreid gesproken over haar ervaring in de moslim wereld en haar ervaringen hier. Aan het eind van het boek concludeert ze dan ook dat het voor mensen die uit de islamitische wereld komen moeilijk is om de overgang naar de moderne wereld te maken:

“Het is altijd moeilijk om de overgang naar een moderne wereld te maken. Het was moeilijk voor mijn grootmoeder en voor al mijn familie leden van de miyé, en voor mij was het ook moeilijk. Ik verhuisde van de wereld van het geloof naar de wereld van de rede – van de wereld van besnijdenissen en gedwongen huwelijken naar de wereld van seksuele emancipatie. Nu ik die reis heb gemaakt, weet ik dat de ene wereld gewoonweg beter is dan de andere. Niet om de opzichtige hebbedingen, maar fundamenteel, om zijn waarden.” (P. 430)


Uit de uitgebreide beschrijvingen van haar ervaringen in beide werelden blijkt dan ook duidelijk welken waarden Ayaan hier bedoelt. Het is dan ook geen verassing als Ayaan aan het einde van het boek met de volgde conclusie komt:

“Het leven in Europa is beter dan het leven in de moslim wereld omdat de menselijke verhoudingen beter zijn. Een van de redenen waarom hier de verhoudingen beter zijn is omdat het leven hier op aarde wordt gewaardeerd en individuen vrijheid en rechten hebben die erkent en beschermd worden door de staat.” (P. 431)


Natuurlijk is de voorgaande bespreking van Ayaan’s boek slechts een summiere beschrijving van de meest opvallende gedeelten van “Mijn vrijheid”. In het boek beschrijft ze in groot detail haar persoonlijke reis van de islamitische wereld naar het Westen. Het geeft dan ook een unieke kijk op de verschillen tussen het leven in de islamitische wereld en het Westen. Het is niet echt een dun boek, maar doordat het goed en vlot is geschreven, lees je de meer dan 400 pagina’s zo uit.
De kracht van dit boek zit hem wat mij betreft niet zozeer in de politiek onthullingen van het reilen en zeilen van de Nederlandse politiek, want de meeste feiten waren toch wel bekend. De kracht zit vooral in het feit dat het de islamitische wereld laat zien, hoe men daar denkt en wat de gevolgen van dat denken zijn. Dit boek is een echte aanrader, misschien wel een van de meest interessante Nederlandse boeken van 2006.


Zie ook de website van dit boek: ayaanmijnvrijheid.nl


Besproken boek

Mijn Vrijheid
De Autobiografie
Ayaan Hirsi Ali
Augustus, September 2006
ISBN 9045701006 (Hardcover) / 904570112x (Paperback)
448 pagina's
Prijs hardcover: vergelijk.nl / beslist.nl
Prijs paperback: vergelijk.nl / beslist.nl

Ook verkrijgbaar als luisterboek
voorgelezen door Ayaan Hirsi Ali
ISBN 9054446455
Uitgeverij Rubinstein Media
Prijs: vergelijk.nl / beslist.nl / luisterboekonline.nl / 123luisterboek.nl

Bij 123luisterboek is een fragment van het luisterboek te horen.


Duitse uitgave van het boek:
Mein Leben, meine Freiheit
Piper, 27 September 2006
ISBN 349204932X
Bestellen bij: Amazon.de


Anderen over dit boek

Hartverscheurend … Ik heb het boek in één ruk uitgelezen.” - Adriaan van Dis

Een meeslepend verhaal. […] De eerste helft van haar leven, de hoofdmoot van het boek, is des te intrigerender voor degene die wil doordringen tot haar beweegredenen.” - De Volkskrant

Het is fascinerend van binnenuit te lezen over haar politieke missie om de islam te hervormen en moslimvrouwen 'te bevrijden'.” - Het Parool

Hirsi Ali heeft met Mijn Vrijheid een fenomenaal boek geschreven. […] Niet alleen voor seculiere westerse intellectuelen is haar getuigenis verplichte kost, maar vooral ook voor met het geloof worstelden moslims in Cairo, Dhaka, Riad en Islamabad” - Vrij Nederland

Beeldend […] Met gevoel voor humor en relativering” - Nederland Dagblad

Een meeslepend verhaal. […] De eerste helft van haar leven, de hoofdmoot van het boek, is des te intrigerender voor degene die wil doordringen tot haar beweegredenen.” - De Volkskrant

De stem in deze essays is doordrongen van pure moed om door te blijven gaan, om alles op het spel te zetten, zelfs het eigen leven, voor de mensen die haar lief zijn en de idealen waarin zijn gelooft.” - Oprah Magazinè (over Luisterboek)


Anderen reviews
Het Parool
Hoeiboei - Kees Broer-Eikmeier
Sargasso Blog
VueRoyale
SoShe @ night
Boek log
nannesz web-log
De Naakte Waarheid - Afshin Ellian over het boek
Boeken Strijd Blog
Desmet Live - Theodore Holman (Radio 5)
Blog Buster - Ayaan bij Pauw & Witteman + Adriaan van Dis
BOEK Magazine (luisterboek review)
Hoeiboei - fragment (1) en fragment (2)
Management Boek (inhoudsopgave)
Mallors
The Moderate Voice - Book Review "My Freedom"
Foreign Policy - Tornado Warning (Bart Jan Spruyt)


Zie ook: Ayaan Hirsi Ali web-log

Tags: , , , , , , , , , , , , ,

Labels: , ,

 
» Lees verder




Leestafel.blogspot.com
Op de leestafel zullen regelmatig boek impressies worden gepubliceerd van zowel Nederlands als Engelstalige non-fictie boeken. Aangezien er jaarlijks een enorme hoeveelheid boeken wordt uitgegeven is het altijd moeilijk om daar de relevante en interessante boeken tussenuit te vissen. Met deze leestafel hoop ik dan ook andere aan goede boeken ideeën te helpen. – Ferdinand

"After two generations without war, Europeans have no idea what an enemy is." -- Ayaan Hirsi Ali
Eerdere artikelen
The secret war with Iran
De Grondleggers
The Reluctant Communist
Weg uit de islam
Islam voor varkens, apen, ezels en andere beesten
Eurabia
Liberal Fascism
Het Recht Om Ex-Moslim Te Zijn
Koran
The Suicide of Reason
<< Nieuwste artikelen
Archief
januari 2006 / februari 2006 / maart 2006 / april 2006 / mei 2006 / juni 2006 / juli 2006 / augustus 2006 / september 2006 / oktober 2006 / november 2006 / december 2006 / januari 2007 / juni 2007 / juli 2007 / augustus 2007 / september 2007 / januari 2008 / maart 2008 / augustus 2008 / september 2008 / november 2008 / huidige

XML Atom Feed   Bookmark
Leestafel Reviews
The Secret War with Iran
De Grondleggers
The Reluctant Communist
Weg uit de islam
Islam voor varkens, apen, ezels en andere beesten
Eurabia
Liberal Fascism
Het Recht om ex-moslim te zijn
The Suicide of Reason
De Historische Mohammed
Het Slapende Leger
Te gast bij de Ayatollah
Nieuwe inleiding tot de islam
The Future of the United Nations
War Made New
Londonistan
The Truth about Muhammad
Beschaving of wat er van over is
Mijn vrijheid - Ayaan Hirsi Ali
The Retreat of Reason
Ripples of Battle
Na Saddam
Eternal Iran
Buitengesloten
Why I Am Not a Muslim
Menace in Europe
The American Era
De Chinacode ontcijferd
Terwijl Europa Sliep
Carnage and culture
De aanvallen op Pim Fortuyn en Ayaan Hirsi Ali
Neoconservatism: why we need it
Islam en christendom
Allah & Eva
Aan de grenzen van het Amerikaans Imperium
How Babies Talk
De Historische Mohammed

Boeken lijsten
Victor Davis Hanson - Why study war?
Thomas Sowell - Suggested Readings
Walter E. Williams - Book Recommendation List
National Review - 100 best non-fiction
U.S. Army Professional Reading List
Command and General Staff College
ISI forum
Recensies
Boek Recensies
Peter van Maanen
Town Hall
Military Ink
NDU - Professional Military Reading Lists
chicagoboyz Military Book Suggestions
Required Counterterrorism Reading List
Links
Mijn favorieten links kan je nu vinden bij del.icio.us.
Return links
Klein Verzet Blog
Kayce's Korner
Nep Nederlander
A Deeper Look
(Plaats een link naar de leestafel en ik plaats hier een link terug)

Add to Technorati Favorites

Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet