De Leestafel
 
31 juli 2007

De historische Mohammed

De verhalen uit Medina
Hans Jansen



Het tweede deel van Arabist Jansen zijn beschrijving van de “Historische Mohammed” is dit voorjaar uitgekomen. Net als het vorige deel, is ook dit weer een uitstekend werk. Nu zou ik daar natuurlijk zelf een verhaaltje over kunnen schrijven, maar nu wil het dat Hafid Bouazza al een uitstekend stukje over dit nieuwe boek heeft geschreven.


De mythe Mohammed
Hafid Bouazza
(via Frontaalnaakt van Peter Breedveld)

Jansen deelt het leven van Mohammed in twee, zoals de koran de soera’s verdeelt in Mekkaanse en Medinensische: de openbaringen die hij in Mekka zou hebben ontvangen en die uit zijn periode in Medina, waar hij uiteindelijk zijn macht vestigde. De Mekkaanse verzen zijn zonder twijfel de meest aansprekende wat poëtische zeggingskracht betreft; de andere uit Medina zijn taai en saai, wettisch en er spreekt een onverdraagzaamheid uit, ondanks brokken van charmante vertellingen her en der, hoewel veel van deze rommelige verhalen vooral bedoeld zijn als voorbeeld of parabel (mathal, dat wel eens in verband is gebracht met het Griekse mythos) van Gods nietsontziende toorn.

Wat voor de koran geldt, geldt ook voor Mohammeds leven. Het eerste deel van Jansens werk is onderhoudend, waar het tweede deel wat droog uitvalt. Dat is niet de schuld van Jansen: bij het toenemen van Mohammeds macht, leek zijn leven slechts te bestaan uit huwelijken en plunderingen en bekeringsdrift – niet noodzakelijkerwijs in deze volgorde. Het goede nieuws is dat Jansens humor, die in De Mekkaanse verhalen ingehouden was, in De verhalen uit Medina weer zijn snijtanden laat zien.

Jansen pretendeert niet dat hij de definitieve biografie heeft geschreven, om de simpele reden dat zulks onmogelijk is: ‘Er is niemand die weet welke verhalen over Mohammed waar zijn, en welke verhalen als vrome fantasie of preken in verhaalvorm beschouwd kunnen worden.’ Zo begint hij De verhalen uit Medina en ik hoop dat de lezer zich hierdoor niet laat ontmoedigen. Hij zift en zeeft, ontleedt en snijdt, maar authentieke verhalen en fantasie en preken en vroomheid zijn zo met elkaar verweven of door elkaar besmet dat we overblijven met veel vraagtekens als mijlpalen naar een verschiet dat misschien veelbelovend is, maar toch vooral een oorverdovende stilte inhoudt. Het is een kwestie van tijd en geduld.

De katholiek Jansen is een ‘gelovige’, in die zin dat hij gelooft dat Mohammed werkelijk heeft bestaan, maar hij is ook sceptisch; hij gaat niet zo ver als de wat hij noemt ‘hypersceptici’ , die in aantal lijken toe te nemen, en voor wie Mohammed nooit heeft bestaan en slechts een constructie is en niet een reconstructie.

Het probleem is dat als we van de hagiografie alleen die elementen nemen waar vroegere historici, in moreel opzicht, ook mee leken te worstelen, zoals het huwelijk met Aisha (een bron vertelt dat ze zes, zeven jaar was, daarna wordt ze steeds ouder) en met de vrouw van zijn pleegzoon, dan doen we de bronnen onrecht aan: dit is selectieve scepsis. Aan de andere kant: waarom hebben de oudere bronnen deze verhalen niet weggelaten? Ze werpen een smet op de volmaakte figuur van Mohammed, maar dan: hij was Gods gezant en hij genoot bepaalde privileges van God, die altijd aan zijn kant stond, zoals Aisha eens niet naliet sarcastisch op te merken.

Hij fronste en wendde zich af / toen de blinde bij hem kwam / en hoe weet u dat hij zich niet wilde reinigen? / of dat hij iets gedacht opdat gedachtenis hem tot voordeel zou zijn?


Zo wordt in soera 80 van de Koran Mohammed gerechtvaardigd dat hij zich afwendde van een behoeftige, blinde man. Wat er precies is voorgevallen is onduidelijk, omdat het verhaal van deze gebeurtenis ongetwijfeld verzonnen is om deze verzen van een context te voorzien, zoals bij vele andere onduidelijke passages in de koran. In veel gevallen was er ongetwijfeld eerst het vers en dan pas het verhaal. Jansen geeft dit steeds aan – soms met de moed der wanhoop, want duidelijkheid scheppen is haast (een woord dat hij veelvuldig gebruikt) onmogelijk.

Dat het leven en de uitspraken van Mohammed opvallende parallelen bevatten met dat van Jezus en de Bijbel, toont hij uitvoerig aan. De heiligverklaring van Mohammed, de idee dat Mohammed de volmaakste onder de mensen was, lijkt dan ook een imitatieve ‘vernieuwing’ van de moslims, analoog aan Jezus. Ondanks dat de Koran stelt: ‘Vermaan want u bent slechts een vermaner.’ Ook de vele wonderen die door de eeuwen heen aan hem zijn toegschreven, lijken een equivalent te zijn voor Jezus’ wonderen: Mohammed mocht niet achterblijven. Zo wordt hij omschreven als helderziende. Hoewel aanvankelijk werd gesteld dat het enige wonder dat Mohammed aan zijn tegenstanders kon tonen, de koran zelf was, het enige ware woord van Gods, uit de mond van een analfabeet.

Een van die wonderen is dat hij de maan in twee liet splijten en de hoorns ervan door zijn mouwen liet gaan, vandaar dat de maansikkel het symbool zou zijn van de islam. Echter, de drie oppergodinnen van voor de islam vertegenwoordigden de maan en een van hen werd aanbeden in de vorm van een stuk wit graniet. Zou het niet kunnen zijn dat die maan een heidens overblijfsel is?

Nu we het toch over de pre-islam hebben: Jansen rekent gelukkig af met de heersende opvattingen over de Jaahiliyya (‘Onwetendheid’), zoals de tijd voor de komst van Mohammed wordt genoemd. Die tijd moest met duisternis gevuld worden om de komst van de islam des te feller te laten stralen. (Bij de geboorte van Mohammed zou een fel licht kilometers woestijn hebben beschenen.) Zoals hij afrekent met meer aannames, bijvoorbeeld dat Mekka een bloeiende handelsstad zou zijn geweest vóór de komst van de islam, zoals Patricia Crone al overtuigend aantoonde in Meccan trade and the rise of islam (1987). Het is duidelijk: Ibn Ishaq had onder meer politieke bedoelingen met zijn ‘geschiedschrijving’; er was de toenmalige heersers blijkbaar veel aan gelegen om de opkomst van de islam daar te situeren, hoewel er aanwijzingen zijn dat Syrië de bakermat van Mohammed en dus de islam is. Archeologische opgravingen en ontdekkingen van nog onbekende bronnen, vooral niet-Arabische, kunnen nog veel helderheid brengen.

Gelukkig hebben we de twee boeken van Jansen. Wie de huidige, wetenschappelijke stand van zaken rondom Mohammed wil kennen, doet er goed aan zijn werk te lezen. Wie de officiele lezing wil leren kennen, doet er ook goed aan zijn werk te lezen. De traditionele sira levert af en toe mooie anekdotes op en Jansen is zich bewust van de literaire charme van sommige van deze preekverhalen. Hij is een scherpzinnige lezer; hij is de moderne, breder geörienteerde Ibn Hisham voor Ibn Ishaq.

Wat tussen de regels van zijn kritische beschouwing te lezen valt (hij meldt het nergens expliciet) is dat hij van mening is dat de Islam als een sektarische afsplitsing is begonnen van het Christendom – een opvatting die hij deelt met de reeds genoemde Christoph Luxenberg. De invloeden van het Christendom op de Islam zijn duidelijk, met name die van de Arianische afsplitsing, die ontkende dat Jezus de zoon is van God, want de Drie-Eenheid blijft voor moslims onbegrijpelijk en een bron van spot. Het virulente monotheïsme (tawhied) lijkt echter direct aan het Jodendom ontleend. De Joden zouden de grootste vijand van Mohammed worden, die zichzelf gelijkstelde aan Mozes: beide zouden God hebben aanschouwd. Het verhaal gaat dat enkele Joden in Mohammed de Messias zagen, totdat ze hem betrapten op het eten van kamelenvlees. Volgens Deuteronomium 14:7 is dit verboden. Dit verhaal treffen we niet alleen aan bij Ibn Ishaq, maar ook bij Theophanes (gest. 818) in zijn Kroniek.

Behalve politieke drijfveren, had Ibn Ishaq ook theologische en juridische doelstellingen. Ondanks de bekende woorden van Mohammed: ‘Vandaag heb ik uw religie voor u vervolmaakt...’ is het ongeloofwaardig dat de islam bij de dood van de profeet (de consensus is het jaar 632) al een duidelijk profiel had. Sterker nog: aangezien de recente turbulenties zowel in Islamitische landen als in Europa, kan men stellen dat de Islam nog steeds in worsteling is met zijn imago en essentie.

Nu is de Koran niet een mirakel van structuur en chronologie; vele passages zijn onduidelijk; af en toe lijkt het boek een aaneenrijging van losse fragmenten. Alleen door het vrijgeven of ontdekking van afwijkende Koran-redacties (we weten dat ze bestaan), kunnen we hopen dat de Koran wat meer van zijn geheimen prijsgeeft.

Zoals al gezegd hebben we nu Hans Jansen; zijn grootste verdienste is zijn helderheid van stijl en inzicht in wat een brij is van historie, legende, mythen en politieke en religieuze propaganda. Het is onmogelijk te zeggen hoe en of de kennis zal voortschrijden: moslims hebben genoeg aan de mythe en zullen Jansens boeken niet verslinden, tenminste niet in positieve zin, maar daar heeft de wetenschapper niets mee te maken. Uiteindelijk is de geschiedenis van ons allemaal, anders dan Allah en Mohammed, ondanks dat laatstgenoemde gezonden zou zijn door de eerste voor de gehele mensheid. Goedschiks dan wel kwaadschiks.

Gelovigen zorgen wel voor zichzelf. Alleen scepsis en nieuwsgierigheid en twijfel brengen ons, andere stervelingen, verder. En laten we humor niet vergeten.


De mythe Mohammed
door Hafid Bouazza


Besproken boek

De historische Mohammed
De verhalen uit Medina
Hans Jansen
Uitgever, Maand Jaartal
ISBN 9789029564519
240 pagina's
Prijs: vergelijk.nl / beslist.nl


Anderen over dit boek

“Verplichte kost voor iedereen met Marokkaanse, Turkse of Somalische buren. Beide delen kopen dus!” - Gregorius Nekschot


Anderen reviews
TDC - Heeft Mohammed bestaan?
Liberales - Jan Mastay
Hoeiboei - Aankondiging
HVV - Vrijzinnig Humanisme
Hoeiboei - Fragment uit het boek
Nel Knip & Boudewijn Koole
De Groene Amsterdammer

Multimedia:
Desmet Live met Theodor Holman

Tags: , , , , , , , , , , ,

Labels: ,

 
» Lees verder




Leestafel.blogspot.com
Op de leestafel zullen regelmatig boek impressies worden gepubliceerd van zowel Nederlands als Engelstalige non-fictie boeken. Aangezien er jaarlijks een enorme hoeveelheid boeken wordt uitgegeven is het altijd moeilijk om daar de relevante en interessante boeken tussenuit te vissen. Met deze leestafel hoop ik dan ook andere aan goede boeken ideeën te helpen. – Ferdinand

"After two generations without war, Europeans have no idea what an enemy is." -- Ayaan Hirsi Ali
Eerdere artikelen
The secret war with Iran
De Grondleggers
The Reluctant Communist
Weg uit de islam
Islam voor varkens, apen, ezels en andere beesten
Eurabia
Liberal Fascism
Het Recht Om Ex-Moslim Te Zijn
Koran
The Suicide of Reason
<< Nieuwste artikelen
Archief
januari 2006 / februari 2006 / maart 2006 / april 2006 / mei 2006 / juni 2006 / juli 2006 / augustus 2006 / september 2006 / oktober 2006 / november 2006 / december 2006 / januari 2007 / juni 2007 / juli 2007 / augustus 2007 / september 2007 / januari 2008 / maart 2008 / augustus 2008 / september 2008 / november 2008 / huidige

XML Atom Feed   Bookmark
Leestafel Reviews
The Secret War with Iran
De Grondleggers
The Reluctant Communist
Weg uit de islam
Islam voor varkens, apen, ezels en andere beesten
Eurabia
Liberal Fascism
Het Recht om ex-moslim te zijn
The Suicide of Reason
De Historische Mohammed
Het Slapende Leger
Te gast bij de Ayatollah
Nieuwe inleiding tot de islam
The Future of the United Nations
War Made New
Londonistan
The Truth about Muhammad
Beschaving of wat er van over is
Mijn vrijheid - Ayaan Hirsi Ali
The Retreat of Reason
Ripples of Battle
Na Saddam
Eternal Iran
Buitengesloten
Why I Am Not a Muslim
Menace in Europe
The American Era
De Chinacode ontcijferd
Terwijl Europa Sliep
Carnage and culture
De aanvallen op Pim Fortuyn en Ayaan Hirsi Ali
Neoconservatism: why we need it
Islam en christendom
Allah & Eva
Aan de grenzen van het Amerikaans Imperium
How Babies Talk
De Historische Mohammed

Boeken lijsten
Victor Davis Hanson - Why study war?
Thomas Sowell - Suggested Readings
Walter E. Williams - Book Recommendation List
National Review - 100 best non-fiction
U.S. Army Professional Reading List
Command and General Staff College
ISI forum
Recensies
Boek Recensies
Peter van Maanen
Town Hall
Military Ink
NDU - Professional Military Reading Lists
chicagoboyz Military Book Suggestions
Required Counterterrorism Reading List
Links
Mijn favorieten links kan je nu vinden bij del.icio.us.
Return links
Klein Verzet Blog
Kayce's Korner
Nep Nederlander
A Deeper Look
(Plaats een link naar de leestafel en ik plaats hier een link terug)

Add to Technorati Favorites

Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet